De komende Franse verkiezingen zijn spannender dan ooit. Aan de vooravond van de eerste ronde van de presidentsverkiezingen is de race een vierstrijd geworden. Maar wie het meest of het minst in de smaak valt, is wonderwel af te lezen aan de staat van het verkiezingsaffiche. Dit stuk verscheen in HP/De Tijd.
“Ga terug naar uw eigen land!”, werd me tijdens een woordenwisseling toegebeten door een ambtenaar. Hoewel ik als buitenlander een Franse baan inpik, ben ik nauwelijks het toonbeeld van de vreemdeling dat de Fransen al decennia schrik aanjaagt. U moet zich schrijver dezes voorstellen als een jonge man, gemiddeld van lengte en met een nijging tot vroege kaalheid. Het haar dat er nog zit is blond en de ogen helder. Ik spreek Frans met een accent. Boven mijn door het ministerie van hoger onderwijs verstuurde loonstrookje prijkt Liberté, Egalité, Fraternité.
Pessimisme
De komende verkiezingen zijn spannender dan ooit, maar er heerst veel pessimisme over de kandidaten en of zij de werkelijke problemen van het land aan zullen pakken.
Lakhdar, een documentairemaker van Algerijnse afkomst, vindt mijn anekdote vermakelijk omdat het laat zien dat Frankrijk een probleem met andersheid heeft dat nauwelijks besproken wordt, ook deze campagne niet. Hij wordt na 20 jaar nog dagelijks gevraagd waar hij vandaan komt: “Ik ben Frans! Ik maak me zorgen om het vijanddenken in de politiek. De immigranten hebben het gedaan, maar ik heb in Algerije gezien dat een land zonder immigranten opdroogt. Frankrijk heeft juist behoefte aan vernieuwing, en aan een politicus die het nieuwe Frankrijk weet te verenigen.”
Geloofscrisis
Frankrijk is een hiërarchisch land waar de politicus traditioneel gezien op een voetstuk staat. Het volk verwacht niets minder dan verlossing. Geen kille managementtaal maar mooie zinnen, ze wil in een kandidaat kunnen geloven. Maar van dit voetstuk is door vele affaires weinig meer over. De Franse liefde voor politiek (le politique) is niet aangetast, maar vandaag de dag wantrouwt men de politicus (la politique) en zijn spelletjes.
Deze geloofscrisis blijkt uit de onvoorspelbaarheid van de eerste ronde van de presidentsverkiezingen aankomende zondag. Van extreemrechts tot extreemlinks maken Marine Le Pen (Front National), François Fillon (Les Républicains), Emmanuel Macron (En Marche!) en Jean-Luc Mélenchon (La France Insoumise) kans om door te gaan naar de laatste ronde. Een ongekende situatie.
Posters
Ik zit op Goede Vrijdag een dagdeel voor bibliotheek Marguerite Duras aan de Rue de Bagnolet in het 20ste arrondissement. Voorbijgangers werpen een blik op elf min of meer identieke verkiezingsposters. Hoewel de affiches op elkaar lijken, zijn er toch verschillen. Hoe populairder de kandidaat, hoe beduimelder de poster.
De affiches van kandiaten als de gaullist Nicolas Dupont-Aignan, de onafhankelijke kandidaat Jean Lassalle, de extreemlinkse Philippe Poutou en de communiste Nathalie Arthaud zijn intact, terwijl de posters van de échte kanshebbers versierd zijn met brutaal of donker-komisch commentaar.
De gemiddelde Fransman praat geïnformeerd, bedachtzaam en beschaafd over politiek, maar de tags op de posters laten de onderdrukte onderbuik spreken: Le Pen als Hitler of duivel of met het woord ‘facho’; Macron met dollartekens verwijzend naar zijn verleden als bankier, Mélenchon met ‘❤ Putin’; Fillons slogan is veranderd in ‘un vol pour la France’, een diefstal voor Frankrijk. Ik waag me er niet aan de stemming in Frankrijk in aanloop naar de verkiezingen te beschrijven. Parijs is heel wat anders dan la campagne. Ik ben wel benieuwd wat op deze dag de stemming in mijn wijk is.
Escroc
De gepensioneerde Yvette heeft laatst ook een poster beklad. “Ik kon het niet laten. Die diep oneerlijke Fillon! Ik heb er escroc (oplichter) op geschreven. Op mijn leeftijd!”. Hoewel ze bij de vorige verkiezingen nog vrijwilliger bij de campagne van Sarkozy was, heeft partijgenoot Fillon door zijn leugens afgedaan. “Weet u, ik hoop dat er hoop is voor Frankrijk maar we hebben vers bloed nodig.”
Ze loopt poster voor poster langs: “Mélenchon, geweldige spreker maar te oud. Poutou en Arthaud, prima mensen. Hamon, heel integer en intelligent maar te vroeg in het diepe gegooid, over 5 jaar zien we hem terug”. Ze wil niet zeggen op wie ze stemt, behalve dat haar kandidaat maandag een conferentie houdt. “Dus dat is Macron of Le Pen, maar ik kan u wel zeggen dat ik nooit op Le Pen zou stemmen, hoewel zij enkele goede ideeën. Ze is niet alleen slecht.”
Yvette heeft te doen met de kandidaten: “Het zijn geen mensen van het statuur van Charles de Gaulle, een militair met een karakter dat ook bij tegenstanders respect afdwong. Tegenwoordig worden politici voor alles wat vuil is uitgemaakt. Hopelijk weet de nieuwe president het land weer op het rechte pad te krijgen. On verra”.
Tussen het huiswerk door naar de stembus
Noémie (19, student) en Nadege (18, scholier) mogen voor het eerst stemmen. In tegenstelling tot bijna de helft van hun leeftijdsgenoten gaan ze dit ook doen. Niet voor Fillon, en zeker niet voor Le Pen. “Zij is meer iemand voor die lui in het 16e”, verwijzend naar een rijke wijk elders in de stad. Cijfers laten zien dat de steun van Le Pen onder alle leeftijden en lagen van de bevolking groot is, maar het idee dat het ‘de anderen’ zijn die op haar stemmen is hardnekkig.
Noémie en Nadage spreken honderduit over de politiek en hun hoop dat ze later een baan zullen vinden. In Frankrijk, want ze houden van Frankrijk. Tussen huiswerk door praten ze met vrienden over de verkiezingen, maar ze moeten de programma’s nog eens goed doornemen. “Macron, Hamon, of Mélenchon spreken mij aan, hoewel die laatste te anti-Europees en pro-Russisch is en geen haalbaar economisch programma heeft”, zegt Noémie.
Chamizo (65) mengt zich in het voorbijgaan in het gesprek. Zelfverklaard godfather van de straatkunst en heeft hij in de jaren zeventig en tachtig achter de tralies gezeten voor gewapende strijd tegen het systeem, een strijd die hij inmiddels slechts met het penseel voert. “Weet u wat het probleem is?” vraagt hij. “Het probleem is dat we moeten kiezen tussen kut en héél kut”.
Minimaal geloof
Al mijn gesprekspartners drukken me op het hart dat ik niet te veel waarde aan hun woorden moet hechten. “Ik ben niet representatief, ik weet het ook niet”, zegt Yvette. Wat Frankrijk voelt of denkt is niet te zeggen, maar rond 115 Rue de Bagnolet hopen ze op een nieuw elan voor een Frankrijk in het economische en culturele slob.
Een blik op de bekladde posters doet vermoeden dat het geloof in de kanshebbers minimaal is. Macron wordt als slap gezien, Le Pen als te extreem. De spannende vierstrijd is nog niet het echte werk. De uitslag op de avond van 23 april zal duidelijk laten zien welke kant Frankrijk op wil. Ik keer voorlopig nog maar niet terug naar mijn eigen land.
Wilco Versteeg (1986) is onderzoeker en docent cultuurgeschiedenis aan Université Paris Diderot. Zijn specialiteit is hedendaagse oorlogsfotografie. Daarnaast is hij fotograaf en plaatst hij regelmatig foto’s op zijn instragramaccount.