Nu de traangasnevelen na de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen zijn opgetrokken, is het tijd om de eerste winnaars tegen het licht te houden. Volgens onderzoeker en import-Parijzenaar Wilco Versteeg en drie van zijn studenten zijn Marine Le Pen en Emmanuel Macron niet het medicijn voor het zieke Frankrijk. Dit artikel verscheen in HP/De Tijd.
We hebben alle vier een lichte kater. Mireille, Chloé en Thibault omdat hun kandidaat een historisch lage score heeft behaald bij de verkiezingen; ik omdat ik pas om 5 uur in bed lag na een nachtje rellen fotograferen. Aan een broodnodige koffie in een café bij onze universiteit in het dertiende arrondissement bespreken we de uitkomst van de eerste ronde, waarin een populistische partij met een racistische en fascistische achtergrond iets minder stemmen heeft behaald dan een vooral buiten Frankrijk populaire liberaal. Ook kijken we vast vooruit naar het komende vijfjarige tijdperk van président Macron.
Traangas
Terug naar de avond van de verkiezingen. In Parijs protesteren een paar duizend jongeren tegen Le Pen, Macron en de electorale maskerade, zoals het gebrek aan alternatieven dat spreekt uit de uitslag wordt genoemd. De avond verloopt onrustig met 149 arrestaties, een tiental gewonden, enkele auto’s die in vlammen opgaan en een zelfs voor Parijse begrippen een erg gewelddadig politieoptreden. Het traangas en de rubberkogels vliegen je om de oren.
Deze ‘nuit des barricades’ is een uiting van onvrede. “Frankrijk is ziek en Le Pen en Macron zijn niet het medicijn dat we nodig hebben,” zegt een demonstrant op Place de la République enkele uren na de bekendmaking van de uitslag. Op het standbeeld van Marianne is de veelzeggende leuze ‘Ni Le Pen, Ni Macron’ geklad terwijl aan de voet stempassen worden verbrand. Het fascisme van Le Pen en het financisme van Macron moeten het beiden ontgelden.
Huidige Frankrijk
Mireille (18), Chloé (20), en Thibault (18) zijn allesbehalve gewelddadige demonstranten. Ze zijn mijn studenten en volgden afgelopen semester een cursus vertaling (Frans-Engels). Ze zijn slechts representatief voor het huidige Frankrijk omdat ze exponenten zijn van een geslaagde carrière in het Franse onderwijssysteem.
Eerst moeten er wat mythes over dit systeem de deur uit. De Franse universiteit is toegankelijk voor iedereen met een baccalaureaat. In Nederlandse termen betekent dit dat iedereen met de hoogste vmbo-diploma een universitaire studie kan volgen. Ik heb studenten die naar de universiteit komen om Engels te léren, maar het nog niet echt kunnen. Het niveau van Nederlandse universiteiten is vergelijkbaar met grandes écoles. Hier worden toekomstige ambtenaren en politici opgeleid, soms tegen betaling.
Oneerlijk systeem
Na twee jaar voorbereidend onderwijs kan de zeer zware toelatingsprocedure gevolgd worden, met een slagingskans van soms minder dan 5 procent. Zonder deze weg liggen de beste banen in het onderwijs, bij de overheid, en zelfs in de maatschappij buiten je bereik. Dit systeem creëert een uitstekend opgeleide bovenlaag, die wat vervreemd is van het werkelijke leven. “Neem Macron, hij heeft een grande école doorlopen en durft dan te zeggen dat hij weet hoe moeilijk het is om van 1000 euro per maand rond te komen als student. Hij werd betaald om te studeren. Wij niet, en hebben vaak niet eens de helft van dat bedrag” zegt Mireille.
Mireille klaagt over dit hiërarchische systeem. “Ik heb op een ZEP-school (zone d’éducation prioritaire, een moeilijke school, red.) gezeten. De école républicaine is zogenaamd de plek waar Franse burgers worden gemaakt maar in de praktijk is het anders. Er is een gettovorming gaande. Ouders die het kunnen betalen sturen hun kinderen naar privéscholen”. Chloé, die overweegt lerares te worden, vindt deze hiërarchie verstikkend: “Veel talent komt zo niet bovendrijven. Ons systeem is te veel ingericht op mensen uit een situatie waarin hoge cultuur een belangrijke rol speelt. Er vallen nu te veel mensen buiten de boot”.
Wantrouwen
Rond middernacht ontruimt de Gendarmerie hardhandig Place de la République. De menigte wordt in de metro samengedreven door charges en het gebrek van traangas. Wilco Versteeg
Ze zullen uiteraard voor Macron stemmen, maar met pijn in het hart. Ze wantrouwen het verhaal van Macron. “Hij is cultureel gezien vrij links, maar economisch rechts. Ik vrees voor wat we binnenhalen”, stelt Thibault, “Hij is een bankier en miljonair. Hij zegt alles en het tegenovergestelde tegelijk.”
Dit sentiment wordt door Chloé en Mireille gedeeld. “Hij belooft van Frankrijk een enterprise te maken. Hij wil liberaliseren, maar dat betekent minder vaste banen en meer onzekerheid voor jongeren. De Loi Travail, die Frankrijk tot op het bot verdeeld heeft, is zijn idee geweest” zegt Mireille. Thibault zegt dat Frankrijk verdeeld is en dat geen van de kandidaten hier een oplossing voor is of heeft. “Macron heeft al gezegd dat hij 49.3 zal gebruiken” verwijzend naar de wet die het mogelijk maakt buiten het parlement om te handelen, volgens Mireille.
Chloé gelooft niet in het liberale verhaal van Macron: “De staat is belangrijk. Zij komt op voor hen die het niet zelf kunnen. Hervorming is nodig, maar het Frankrijk van cultuur, van solidariteit waar ik van houd kan niet bestaan zonder een sterke staat”.
Opener Frankrijk
Allen willen een Frankrijk dat minder hiërarchisch en opener naar de wereld is, ecologisch, en een Frankrijk dat weer een voortrekkersrol heeft. Mireille heeft een tijd in Japan gewoond, en heeft daar een ander beeld van Frankrijk gekregen: “Ik zag in Japen veel dat ik wilde veranderen, zoals de positie van de vrouw. Daar kan ik niks veranderen, maar ik zag er wel door dat in Frankrijk ook niet alles zo goed is als het liberté, egalité, fraternité belooft. Rechts heeft het altijd over liberté maar pure vrijheid is chaos. Links heeft het altijd over egalité, maar gelijkheid zonder vrijheid is terreur. Wie heeft het nog over fraternité, over wat ons verbindt?”
Marine Le Pen
Er is ook angst: La présidente, oftewel Marine Le Pen als president. Al lopend richting Bibliotheque François Mitterrand brainstormen we wat: “Le Pen heeft gezegd dat ze zich nu gaat richten op aanhangers van de extreem-linkse Mélenchon. Haar anti-EU en anti-systeem verhaal kan sommigen van hen aanspreken”, zegt Mireille. Thibault: “Als genoeg traditioneel linkse of rechtse mensen liever thuisblijven dan Macron stemmen is het geen uitgemaakte zaak dat hij zal winnen.” Chloé: “De steun voor Le Pen is al stukken groter dan in 2002”.
Als Macron gekozen wordt zal er overal in Europa gejuicht worden, maar zal het in Parijs uitlopen op demonstraties en rellen. Niet omdat het een Franse hobby is, maar omdat de keus tussen Le Pen en Macron voor velen de keus tussen de pest en de cholera is.
De kater komt later. Ook voor m’n studenten, want ze hebben nog een dringende deadline voor een cursus. De mijne. De politieke problemen worden weer even verruild voor het alledaagse.
Wilco Versteeg (1986) is onderzoeker en docent cultuurgeschiedenis aan Université Paris Diderot. Zijn specialiteit is hedendaagse oorlogsfotografie. Daarnaast is hij fotograaf en plaatst hij regelmatig foto’s op zijn instragramaccount.